وضعیت برق، آب و گاز در ایران (تا ۱۴ اکتبر ۲۰۲۵)
به گزارش دلوارنامه، ایران در حال حاضر با بحران‌های انرژی و منابع آبی شدیدی روبرو است که ریشه در سوءمدیریت، زیرساخت‌های فرسوده، تغییرات اقلیمی و مصرف بالای انرژی دارد. بر اساس گزارش‌های اخیر، ناترازی برق و گاز تا سال‌های آینده تشدید خواهد شد و بحران آب به سطح “ورشکستگی آبی” رسیده. در ادامه، وضعیت هر بخش را به طور جداگانه بررسی می‌کنم. این اطلاعات بر پایه گزارش‌های رسمی، کارشناسی و اخبار به‌روز است.
۱. وضعیت برق
ایران در سال ۲۰۲۵ با خاموشی‌های گسترده و ناترازی شدید برق مواجه است. مصرف برق به رکوردهای بالایی رسیده (حدود ۳۵۰ تراوات‌ساعت در سال ۲۰۲۴، با رتبه ۱۴ جهانی)، اما تولید به دلیل کمبود سوخت نیروگاه‌ها و فرسودگی شبکه، پاسخگو نیست. پیش‌بینی می‌شود تا سال ۱۴۱۰ (۲۰۳۱)، کمبود برق به ۳۲-۶۱ هزار مگاوات برسد، یعنی یک‌سوم کشور بدون برق بماند.
- چالش‌های اصلی:
- خاموشی‌های خانگی و صنعتی: در تابستان و پاییز ۲۰۲۵، تعطیلی ادارات در ۲۸ استان، قطع برق صنایع (مانند سیمان و فولاد) و حتی بیمارستان‌ها رخ داده. سخنگوی دولت از تداوم خاموشی‌های خانگی خبر داده.
- کمبود سوخت: ۸۵۰۰ مگاوات ظرفیت نیروگاه‌ها به دلیل نبود سوخت (گازوئیل و گاز) خارج از مدار است.
- تقاضای بالا: در روزهای گرم، مصرف به بیش از ۵۶ هزار مگاوات رسیده، در حالی که تولید ناکافی است.
- راهکارهای پیشنهادی (ناموفق تا کنون): سرمایه‌گذاری در انرژی‌های تجدیدپذیر، کنترل استخراج رمزارزها و بهینه‌سازی مصرف. اما کارشناسان از “خودزنی اقتصادی” انتقاد می‌کنند.
| شاخص | مقدار فعلی (۲۰۲۵) | پیش‌بینی ۱۴۱۰ |
|---|---|---|
| مصرف سالانه | ۳۵۰ تراوات‌ساعت | افزایش ۵۰-۱۰۰% |
| کمبود | ۱۰-۱۵ هزار مگاوات | ۳۲-۶۱ هزار مگاوات |
| تأثیر بر صنایع | تعطیلی ۵۰% ظرفیت | توقف کامل صادرات |
۲. وضعیت آب
ایران در “بحران شدید آبی” قرار دارد و سرانه آب تجدیدپذیر به ۱۴۰۰ مترمکعب در سال کاهش یافته (از ۱۳۰۰۰ مترمکعب در ۱۳۰۰). خشکسالی‌های مکرر، برداشت بیش از حد (۶۹% منابع تجدیدپذیر) و تغییرات اقلیمی، کشور را به ورشکستگی آبی رسانده. سال آبی گذشته (۲۰۲۴-۲۰۲۵) با ۱۵۹ میلی‌متر بارش، شدیدترین خشکسالی یک قرن اخیر را ثبت کرد.
- چالش‌های اصلی:
- سدها: سد کرج با ۱۴% ظرفیت (۲۵ میلیون مترمکعب ذخیره) در بدترین وضعیت ۶۳ سال اخیر است؛ تولید برق آبی متوقف شده. زاینده‌رود خشک و کشاورزان اصفهان اعتراض کرده‌اند (“شما زاینده‌رود را خشک کردید!”).
- شوری و آلودگی: در خوزستان، شوری آب به ۱۵ هزار میکروموس بر سانتی‌متر رسیده؛ نخلستان‌های آبادان و خرمشهر در خطر نابودی کامل (بدتر از آسیب‌های جنگ).
- مهاجرت و سلامت: میلیون‌ها نفر تحت تأثیر؛ آب‌گرفتگی معابر در شمال، اما کمبود شرب در جنوب و مرکز.
- راهکارهای پیشنهادی: انتقال آب از خزر (مخالف کارشناسان به دلیل فروپاشی اکولوژیک مازندران)، لایروبی و مدیریت مصرف. اما سوءمدیریت (انتقال‌های بی‌حساب به یزد و اصفهان) ادامه دارد.
| شاخص | مقدار فعلی | تأثیر |
|---|---|---|
| سرانه آب تجدیدپذیر | ۱۴۰۰ مترمکعب/سال | بحران شدید (زیر ۱۷۰۰) |
| بارش سالانه | ۱۵۹ میلی‌متر | خشکسالی یک قرن اخیر |
| ذخایر سدها | ۲۰-۳۰% ظرفیت | توقف کشاورزی در ۴۰% مناطق |
۳. وضعیت گاز
ایران دومین دارنده ذخایر گاز جهان است، اما مصرف ۳.۵ برابر میانگین جهانی (۶۰۷ میلیون مترمکعب در روز، ۱۳% افزایش نسبت به پارسال) و ناترازی تولید، بحران ایجاد کرده. تولید روزانه حدود ۹۵۰ میلیون مترمکعب است، اما تا ۱۴۲۰ به ۴۵۰ میلیون کاهش می‌یابد.
- چالش‌های اصلی:
- ناترازی فصلی: در زمستان ۱۴۰۴، کمبود ۳۰۰ میلیون مترمکعب؛ حداکثر اختلاف مصرف در ۱۴۱۰ به ۴۵۳ میلیون و در ۱۴۲۰ به ۵۷۹ میلیون می‌رسد.
- صادرات و مصرف داخلی: علی‌رغم تحریم‌ها، صادرات به ترکیه ۴۹% کاهش داشته، اما مصرف خانگی ۷۰% کل تولید را می‌گیرد.
- حوادث: آتش‌سوزی در فاز ۱۴ پارس جنوبی (۱۲ میلیون مترمکعب توقف موقت) و انفجار در پالایشگاه فجر جم.
- راهکارهای پیشنهادی: سرمایه‌گذاری ۶۰ میلیارد دلاری برای افزایش تولید به ۱.۵ میلیارد مترمکعب، ذخیره‌سازی (ایران فقط ۱% ذخیره جهانی دارد) و کنترل مصرف غیرمولد. اما تحریم‌ها مانع است.
| شاخص | مقدار فعلی (روزانه) | پیش‌بینی ۱۴۲۰ |
|---|---|---|
| تولید | ۹۵۰ میلیون مترمکعب | ۴۵۰ میلیون |
| مصرف | ۶۰۷ میلیون (بخش خانگی/صنعتی) | ۱۴۱۰ میلیون |
| ناترازی زمستانی | ۳۰۰ میلیون | ۵۷۹ میلیون |
نتیجه‌گیری و چشم‌انداز
این بحران‌ها به هم وابسته‌اند: کمبود گاز، تولید برق را مختل می‌کند و خشکسالی، کشاورزی و معیشت را نابود. کارشناسان هشدار می‌دهند بدون اصلاحات اساسی (مانند تنوع سبد انرژی و عدالت در توزیع)، تا ۱۰ سال آینده، دسترسی به انرژی و آب به ۸ ساعت در روز محدود شود. اعتراضات کشاورزان و صنایع رو به افزایش است. ب
