کشور چین در حال اجرای یکی از جسورانه‌ترین جراحی‌های تاریخ صنعت پالایش و پتروشیمی است: پکن نمی‌خواهد فقط «بزرگ‌ترین» باشد، می‌خواهد «بهترین، سودآورترین و سبزترین» باشد؛ این اصلاحات دقیقا همان چیزی است که ما سال‌هاست به آن نیاز داریم.
پکن رسما اعلام کرده است که تا پایان ۲۰۲۵ سقف ظرفیت پالایش خام را روی ۱ میلیارد تن (۲۰ میلیون بشکه در روز) قفل می‌کند، مجوز پالایشگاه سنتی را برای همیشه تعطیل کرده و در برنامه پنج‌ساله پانزدهم، کاهش ۱۵ درصدی شدت کربن و افزایش سهم مواد پیشرفته (باتری، پلیمرهای خودرو برقی، الیاف کربن) به بالای ۳۵ درصد را الزام‌آور کرده است.در عمل، همین امسال واردات نفتا را ۲۸ درصد بالا برد و رشد واردات نفت خام را به ۱٫۲ درصد رساند؛ یعنی به ما و همه صادرکنندگان نفت سنگین می‌گوید: «دیگه بنزین و گازوئیل مازاد نمی‌خوام، نفتای سبک و شریک پایین‌دستی می‌خوام».
این پیام برای ما از نان شب هم واجب‌تر است
ما که هنوز درگیر ساخت پالایشگاه‌های جدید با خوراک سنگین و خروجی بنزین مازاد هستیم، اگر همین امروز ریل را عوض نکنیم، تا پنج سال دیگر بزرگ‌ترین مشتری‌مان را از دست خواهیم داد.
مسیری برای ایران عزیز:
۱. همین امسال سقف ۲٫۴ میلیون بشکه در روز را برای ظرفیت پالایش خام تا پایان ۱۴۰۸ تصویب شود و مجوز پالایشگاه سنتی را لغو کنیم.
۲. در برنامه هشتم توسعه، کاهش ۲۵ درصدی شدت کربن و ۲۰ درصدی شدت انرژی را در تمام مجتمع‌های پالایشی و پتروشیمی الزام‌آور کنیم.
۳. از سال ۱۴۰۶ هر طرح جدیدی که کمتر از ۵۰ درصد خوراکش را به زنجیره پایین‌دستی و مواد پیشرفته اختصاص ندهد، حتی یک خط مجوز نگیرد.
۴. صندوق ملی «جهش زنجیره ارزش پتروشیمی» را با حداقل ۲ میلیارد دلار تزریق سالانه (از محل اصلاح یارانه انرژی) راه بیندازیم و فقط روی چهار حوزه سرمایه‌گذاری کنیم:مواد کاتد و آنود باتری لیتیومیپلیمرها و کامپوزیت‌های خودرو برقیالیاف کربن و مواد سبک هواییپلاستیک‌های زیست‌تخریب‌پذیر و بازیافتی
۵. سهمیه صادراتی فرآورده را از ۱۴۰۶ فقط به واحدهایی بدهیم که حداقل ۴۰ درصد تولیدشان ارزش‌افزوده بالا و کم‌کربن باشد.چین این کار را کرد و تا ۱۰ سال دیگر غول بلامنازع مواد پیشرفته جهان می‌شود.ما اگر همین امسال همین تصمیم‌ها را بگیریم، نه‌تنها بازار چین را از دست نمی‌دهیم، بلکه شریک اصلی پکن در اقتصاد سبز خواهیم شد و حاشیه سود صنعتمان از تک‌رقمی به بالای ۲۵ درصد می‌رسد.پیام چین روشن‌تر از این نمی‌شود:«یا با من در زنجیره ارزش پیشرفته شریک شو، یا فقط تأمین‌کننده نفت خام حاشیه‌ای بمان».نوبت ماست که انتخاب کنیم.
این پیشنهاد از لحاظ سیاست‌گذاری و مکانیزم‌های قانونی و اقتصادی این بسته قابل‌طراحی و اجراست.
نیازمندی‌های کلیدی: (۱) اصلاح یارانه و قیمت‌گذاری انرژی به‌منظور آزادسازی منابع، (۲) بسته‌های مالی/سرمایه‌گذاری جایگزین برای شرکت‌های متضرر (تأمین مالی صندوق پیشنهادی)، (۳) مسیر شفاف برای بازآموزی و انتقال نیروی کار و مدیریت زیان‌های کوتاه‌مدت پالایشگاه‌های سنتی، (۴) سیاست‌های تشویقی صادرات فناوری و مواد پیشرفته تا زنجیره ارزش داخلی واقعی شود.
از منظر راهبردی نیز باید توجه داشت که تحول چین صرفا تغییر ترکیب خوراک یا جابه‌جایی اعداد تراز عرضه و تقاضا نیست، بلکه بازتعریف «مزیت رقابتی» در کل زنجیره هیدروکربن است. پکن در حال انتقال ارزش از مرحله استخراج و پالایش به مرحله مهندسی مواد، طراحی فرمولاسیون و مالکیت فناوری است، جایی که حاشیه سود پایدار، انعطاف‌پذیری در چرخه‌های قیمتی و نقش‌آفرینی در استانداردگذاری جهانی شکل می‌گیرد. اگر ما همچنان در سطح تولید سوخت و محصولات عمومی باقی بمانیم، حتی با حفظ مشتری امروز، در ۵ تا ۱۰ سال آینده قدرت قیمت‌گذاری، سهم بازار و توان چانه‌زنی ژئو‌اکونومیک را از دست می‌دهیم. مسیر آتی صنعت نه با ظرفیت بالاتر، بلکه با عمق بیشتر، نوآوری فرایندی، دیجیتالی‌سازی واحدها، ردپای کربنی قابل ردیابی و ادغام شیمی پیشرفته با صنایع الکترونیک، خودرو و انرژی‌های نو مشخص می‌شود. در چنین ساختاری، انتخاب ما میان «بازیگر پیرو» و «شریک راهبردی» نه یک شعار صنعتی بلکه تصمیمی است که جایگاه اقتصاد ایران را در نظم جدید انرژی و مواد تعیین می‌کند.
منبع: فارس
