بر اساس داده‌های به‌روز بازار جهانی، قیمت نفت خام سبک غربی تگزاس (WTI) در ۲۵ آبان ۱۴۰۴ (۱۶ نوامبر ۲۰۲۵) حدود ۵۹ دلار به ازای هر بشکه معامله می‌شود. این رقم نسبت به روزهای اخیر نوسان جزئی داشته و از ۶۰.۰۹ دلار در ۱۴ نوامبر کاهش یافته است. همچنین، قیمت نفت برنت دریای شمال، که معیار اصلی بازار جهانی است، در حدود ۶۴.۳۹ دلار به ازای هر بشکه قرار دارد و ۲.۱۹ درصد نسبت به روز قبل افزایش نشان می‌دهد، هرچند در ماه گذشته ۴.۰۱ درصد رشد داشته است.
تحلیل وضعیت بازار نفت: چالش‌ها و فرصت‌ها برای ایران در آستانه مازاد عرضه جهانی
به گزارش دلوارنامه بازار نفت جهانی در آبان ۱۴۰۴، با نشانه‌های واضحی از مازاد عرضه روبرو است که می‌تواند قیمت‌ها را تحت فشار قرار دهد، اما همزمان فرصت‌هایی برای تولیدکنندگان غیراوپک مانند ایران ایجاد کند. بر اساس گزارش آژانس بین‌المللی انرژی (IEA)، عرضه جهانی نفت در سال ۲۰۲۵ میلادی (۱۴۰۴ شمسی) حدود ۳.۱ میلیون بشکه در روز افزایش خواهد یافت و این رقم در سال ۲۰۲۶ به ۲.۵ میلیون بشکه می‌رسد. این رشد عرضه، عمدتاً از سوی تولیدکنندگان غیراوپک+ مانند ایالات متحده، برزیل و کانادا ناشی می‌شود که بیش از ۱.۷ میلیون بشکه در روز به بازار تزریق می‌کنند. در مقابل، تقاضای جهانی نفت تنها ۷۸۸ هزار بشکه در روز در ۲۰۲۵ و ۷۷۰ هزار بشکه در ۲۰۲۶ رشد خواهد کرد، که این عدم تعادل می‌تواند منجر به انباشت موجودی‌های جهانی شود و قیمت‌ها را به سطوح پایین‌تری بکشاند. پیش‌بینی می‌شود میانگین قیمت برنت در ۲۰۲۶ به ۵۵ دلار برسد، در حالی که در ۲۰۲۵ حدود ۶۹ دلار است.
این وضعیت برای ایران، به عنوان چهارمین تولیدکننده بزرگ اوپک، دوگانه است: از یک سو، تحریم‌های آمریکا مانع دسترسی کامل به بازارهای جهانی می‌شود، اما از سوی دیگر، کاهش قیمت‌ها می‌تواند تقاضای مشتریان آسیایی مانند چین را افزایش دهد و صادرات ایران را تسهیل کند. طبق داده‌های اخیر، صادرات نفت خام ایران در ماه‌های اخیر رکورد جدیدی پس از ۲۰۱۸ زده و به سطوح بی‌سابقه‌ای رسیده است. به طور خاص، صادرات به چین – که بیش از ۹۰ درصد صادرات نفت ایران را تشکیل می‌دهد – در آبان ۱۴۰۴ به بالاترین سطح از زمان خروج آمریکا از برجام رسیده است. گزارش TankerTrackers نشان می‌دهد که حجم صادرات به چین از می ۲۰۱۸ فراتر رفته و ایران توانسته با استفاده از ناوگان سایه (نفت‌کش‌های غیررسمی) و تخفیف‌های قیمتی، سهم خود را در بازار آسیا حفظ کند. علاوه بر این، تولید روزانه نفت ایران در سپتامبر ۲۰۲۵ (مهر ۱۴۰۴) به ۳.۴۵ میلیون بشکه رسیده که ۲۵۰ هزار بشکه بیشتر از ماه قبل است، و وزیر نفت ایران، محسن پاک‌نژاد، از افزایش ۱۲۰ هزار بشکه‌ای تولید روزانه خبر داده است.
اوپک+، که ایران عضویت غیرفعال در آن دارد، در تلاش برای تعادل‌بخشی به بازار است. در نشست نوامبر ۲۰۲۵، اوپک تصمیم گرفت افزایش تولید را در سه‌ماهه اول ۲۰۲۶ به تعویق بیندازد و تنها ۱۳۷ هزار بشکه در روز در نوامبر اضافه کند، که کمتر از انتظارات بازار بود. این تصمیم، با هدف جلوگیری از مازاد شدید، قیمت‌ها را موقتاً تثبیت کرد، اما گزارش ماهانه اوپک نشان می‌دهد که عرضه جهانی در سه‌ماهه سوم ۲۰۲۵ بیش از تقاضا بوده و مازاد ۵۰۰ هزار بشکه‌ای ایجاد شده است. عربستان سعودی، روسیه، عراق و امارات بر تعهد به ثبات بازار تأکید کرده‌اند، اما رشد تولید آمریکا – که به ۲۲.۸۱ میلیون بشکه در روز رسیده – فشار را بر اوپک+ افزایش داده است. ایران، که سهمیه رسمی‌اش ۳.۸ میلیون بشکه است، از این پویایی‌ها بهره می‌برد، زیرا تحریم‌ها اجازه نمی‌دهد سهمیه‌اش را کامل اجرا کند، اما تولید واقعی‌اش به مرز ۴ میلیون بشکه نزدیک شده است.
از منظر ژئوپلیتیک، تنش‌های خاورمیانه نقش کلیدی در نوسانات قیمتی ایفا می‌کند. درگیری‌های مداوم در غزه، لبنان و یمن، همراه با تحریم‌های جدید علیه روسیه، ریسک اختلال در عرضه را افزایش داده، اما بازارها تاکنون واکنش محدودی نشان داده‌اند. به عنوان مثال، افزایش صادرات عراق – که به عنوان رقیب مستقیم ایران عمل می‌کند – قیمت‌ها را تحت فشار گذاشته، در حالی که تنش‌های روسیه-اوکراین موقتاً قیمت برنت را به بالای ۶۴ دلار رسانده است. برای ایران، این تنش‌ها فرصتی برای برجسته کردن نقش خود به عنوان تأمین‌کننده پایدار است. پیشنهادهای تهران در نشست ministerial GECF (فروم کشورهای صادرکننده گاز) برای تقویت نفوذ جهانی، شامل ابتکارهایی برای همکاری در زنجیره تأمین انرژی، می‌تواند به تنوع‌بخشی صادرات غیرنفتی کمک کند. کنفرانس ملی صادرات غیرنفتی در تبریز نیز بر لزوم افزایش ۱۶ درصدی صادرات به عمان و کشورهای همسایه تأکید کرده، که می‌تواند وابستگی به نفت را کاهش دهد.
اقتصاد ایران، که بیش از ۴۰ درصد درآمدهای ارزی‌اش از نفت تأمین می‌شود، در برابر این نوسانات آسیب‌پذیر است. کاهش قیمت به زیر ۶۰ دلار برای WTI، بودجه ۱۴۰۴ را تحت تأثیر قرار می‌دهد، زیرا میانگین قیمت نفت در لایحه بودجه حدود ۸۰ دلار فرض شده بود. با این حال، رکورد صادرات – که طبق گزارش‌های داخلی به بیش از ۱.۵ میلیون بشکه در روز رسیده – درآمد ارزی را به حدود ۵۰ میلیارد دلار در سال می‌رساند، که بالاترین سطح از ۲۰۱۸ است. استراتژی‌های ضدتحریم، مانند فروش به بازارهای خاکستری و استفاده از ارزهای محلی با شرکای بریکس، موفقیت‌آمیز بوده و وزیر خارجه ایران بر تقویت صادرات غیرنفتی به عنوان سپر در برابر نوسانات نفتی تأکید کرده است.
در چشم‌انداز میان‌مدت، ایران باید بر توسعه میادین مشترک مانند پارس جنوبی و آزادگان تمرکز کند، هرچند تحریم‌ها توسعه را با تأخیر مواجه کرده است. گزارش ISNA نشان می‌دهد که چالش‌های فنی و مالی، پیشرفت در میادین مشترک با عراق و عربستان را کند کرده، اما سرمایه‌گذاری‌های داخلی و همکاری با چین می‌تواند این خلأ را پر کند. با مازاد عرضه پیش‌بینی‌شده ۴ میلیون بشکه‌ای در ۲۰۲۶، اوپک+ ممکن است به کاهش تولید بازگردد، که به نفع ایران خواهد بود. همچنین، انتقال به انرژی‌های تجدیدپذیر در جهان، تقاضای بلندمدت نفت را محدود می‌کند، اما تا ۲۰۳۰، نفت همچنان ۳۰ درصد سبد انرژی جهانی را تشکیل می‌دهد.
در نهایت، آبان ۱۴۰۴ نقطه عطفی برای ایران است: با وجود فشارهای جهانی، صادرات رکوردشکن و تولید روبه‌رشد، پتانسیل اقتصادی را حفظ کرده. سیاست‌گذاران باید بر دیپلماسی انرژی، تنوع اقتصادی و سرمایه‌گذاری در فناوری‌های استخراج تمرکز کنند تا از فرصت‌های بازار بهره ببرند. این رویکرد نه تنها ثبات ارزی را تضمین می‌کند، بلکه ایران را به عنوان بازیگر کلیدی در بازارهای نوظهور آسیایی تثبیت خواهد کرد.
