راهبردهای استراتژیک دیپلماسی انرژی ایران طی دولت چهاردهم

یادداشت-مسعود دشتی‌درخشان- کارشناس حوزه انرژی خبرگزاری ایلنا– دیپلماسی انرژی ایران در حال حاضر بر حفظ و گسترش مشارکت‌های بین‌المللی با وجود  تحریم های اقتصادی، متمرکز شده است. تلاش‌های ایران بر تضمین قراردادها و سرمایه‌گذاری‌ توسط کشورهای مختلف بوده اما موفقیت چندانی نداشته و وزارت نفت همچنان به دنبال فرصت‌هایی برای تقویت بخش انرژی است.

برای حفظ دیپلماسی مثبت در این زمینه، ایران در حال مشارکت چندجانبه از طریق مجامع انرژی منطقه‌ای و جهانی از جمله اکو، بریکس، شانگهای، اوپک، GECF و ….است. ذیل این مشارکت این امکان را به وزارت نفت کشورمان می‌دهد که با سایر کشورها در مورد مسائل مرتبط با انرژی همکاری کند و تعهد خود را به تولید مسئولانه انرژی و پایداری زیست محیطی نشان دهد.

علاوه بر این، ایران بر حل و فصل تنش‌های ژئوپلیتیکی با همسایگان خود کار می‌کند تا محیط باثبات‌تری برای همکاری‌های بین‌المللی ایجاد کند. هدف ایران با پرداختن به این موضوعات، افزایش اعتبار خود در بازار جهانی انرژی و در نهایت تقویت روابط دیپلماتیک قوی‌تر با سایر کشورها است.

به موازات آن، ایران در حال سرمایه‌گذاری در منابع انرژی تجدیدپذیر مانند انرژی خورشیدی و بادی است و تعهد خود را برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای و گذار به انرژی کم‌کربن نشان می‌دهد. این تغییر تمرکز پتانسیل جذب سرمایه‌گذاری خارجی و کاهش اتکای کشور به درآمدهای نفتی را دارد و تلاش‌های دیپلماسی انرژی آن را بیشتر تقویت می‌کند.

به طور کلی، ایران به طور استراتژیک از راه‌های مختلف برای پیشبرد اهداف دیپلماسی انرژی خود استفاده می‌کند و تضمین می‌کند که همچنان یک بازیگر فعال و مهم در چشم‌انداز انرژی جهانی باقی می‌ماند.

دیپلماسی انرژی ایران نقشی حیاتی در راهبردهای اقتصادی و ژئوپلیتیکی کشور دارد. در اینجا چند پیشنهاد برای بهبود دیپلماسی انرژی ایران آورده شده است:

۱-  تنوع بخشیدن به مشارکت‌های انرژی: ایران باید به دنبال گسترش مشارکت‌های انرژی خود با کشورهایی فراتر از متحدان سنتی خود باشد تا وابستگی به هر بازار واحد را کاهش دهد.

۲- سرمایه‌گذاری در انرژی‌های تجدیدپذیر: توسعه منابع انرژی تجدیدپذیر مانند خورشید و باد نه تنها انتشار گازهای گلخانه‌ای را کاهش می‌دهد، بلکه باعث جذب سرمایه‌گذاری خارجی و کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی می‌شود.

۳- حل و فصل تنش‌های ژئوپلیتیکی: برای تقویت دیپلماسی انرژی قوی‌تر، ایران باید برای حل تنش‌های ژئوپلیتیکی با همسایگان خود تلاش کند و محیط پایدارتری برای همکاری‌های بین‌المللی ایجاد کند.

۴- پایبندی به استانداردهای بین‌المللی: ایران باید اطمینان حاصل کند که برنامه‌هایش با استانداردها و دستورالعمل‌های بین‌المللی مطابقت داشته و اعتمادسازی و روابط دیپلماتیک را بهبود بخشد.

۵- افزایش شفافیت: افزایش شفافیت در معاملات و مذاکرات انرژی می‌تواند شهرت و اعتبار ایران را در بازار جهانی انرژی بهبود بخشد.

۶- اجرای اصلاحات بازارمحور: ایران باید اصلاحات بازارمحور در بخش انرژی خود را برای تشویق سرمایه‌گذاری خارجی و بهبود کارایی شرکت‌های دولتی اجرا کند.

۷-  مشارکت در همکاری‌های چندجانبه: شرکت در مجامع انرژی منطقه‌ای و جهانی، مانند سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) ، اکو، بریکس ، شانگهای ، اوپک ، GECF  و….. ، می‌تواند همکاری‌های  دیپلماسی انرژی ایران را افزایش دهد.

۸-  توسعه زیرساخت‌های انرژی: ارتقا و گسترش زیرساخت‌های انرژی ایران از جمله خطوط لوله، پالایشگاه‌ها و پایانه‌های صادراتی، ظرفیت کشور را برای صادرات منابع انرژی و همکاری با سایر کشورها بهبود می‌بخشد.

۹-  تشویق انتقال فناوری: ایران باید به دنبال ایجاد مشارکت با کشورهای پیشرفته فناوری در بخش انرژی باشد و امکان انتقال فناوری و دانش را برای تقویت صنعت انرژی داخلی خود فراهم کند.

۱۰- ترویج حفاظت از محیط زیست: اتخاذ شیوه‌های دوستدار محیط زیست در بخش انرژی می‌تواند به ایران کمک کند تا تعهد خود را به توسعه پایدار و تولید مسئولانه انرژی نشان دهد که می‌تواند به بهبود روابط بین‌المللی منجر شود.

برخی اقدامات که می‌تواند به ایجاد اکوسیستمی کمک کند که نوآوری، همکاری و پیشرفت فناوری را با کشورهای هدف تقویت کرده و در نهایت شاخص فناوری صنعت نفت و گاز  کشورمان را ارتقاء دهد بشرح ذیل پیشنهاد می‌شود:

۱- ایجاد مراکز نوآوری و تحقیق و توسعه در همکاری با صنعت و دانشگاه‌ها می‌تواند به افزایش شاخص آمادگی برای توسعه فناوری‌های پیشرو و جذب سرمایه‌ کمک کند. این مراکز می‌توانند به طور مستقیم به تحقیقات نوآورانه و ارتقاء صنایع مختلف کمک کرده و باعث رشد اقتصادی و توسعه صنعتی کشور شوند.

۲- برای ارتقاء صنایع نفت، گاز و پتروشیمی، به همکاری‌های بین المللی و فناورانه میان شرکت‌های داخلی و خارجی نیاز است. ایجاد پروژه‌ها و همکاری‌های مشترک با شرکت‌های بزرگ بین‌المللی در زمینه تحقیق و توسعه فناوری برای ارتقاء تکنولوژی و بهبود عملکرد صنایع مربوطه ضروری است.

۳- ایجاد بسترهای موثر برای جذب سرمایه‌ و تسهیل فرایند سرمایه‌گذاری در زمینه فناوری و نوآوری جهت توسعه صنایع نفت، گاز و پتروشیمی و ارتقاء تکنولوژی در این حوزه‌ها .

۴- ساده‌سازی مقررات و سیاست‌های مرتبط با فناوری و نوآوری جهت ایجاد محیط مساعد برای پیشرفت‌های فناوری.

۵- تقویت امنیت سایبری برای محافظت از داده‌های حساس و زیرساخت‌های حیاتی و ایجاد اعتماد به پیشرفت‌های فناوری.

۶-ایجاد مراکز کارآفرینی و نوآوری و فضایی مشترک برای استارت‌آپ‌ها، محققان و کارآفرینان.

۷- تأکید بر ادغام فناوری با اهداف توسعه پایدار نه تنها می‌تواند آمادگی کشور را برای فناوری‌های برون‌مرزی بهبود بخشد، بلکه می‌تواند چالش‌های مهم جهانی را نیز برطرف کند.

۸- تقویت قوانین مالکیت معنوی و مکانیسم‌های اجرایی و ایجاد انگیزه نوآوری و سرمایه‌گذاری در فناوری‌های پیشرو.

۹- ترویج همکاری بین صنایع مختلف برای تقویت نوآوری بین رشته‌ای و کاربرد فناوری در بخش‌های مختلف.

۱۰- ترسیم راه‌حل‌های شهر هوشمند برای بهبود زیرساخت‌های شهری، سیستم‌های حمل و نقل و خدمات عمومی از طریق فناوری.

۱۱- ساده‌سازی فرآیندهای دسترسی به منابع مالی برای استارت‌آپ‌های فناوری و ابتکارات تحقیقاتی برای تسریع توسعه هوشمند.

۱۲- تشویق تنوع در نیروی کار فناوریهای پیشرو و ایجاد خلاقیت و و ایده‌های تازه‌.

۱۳- تقویت قوانین حفظ حریم خصوصی داده‌ها و ترویج فرهنگ مدیریت مسئولانه، ایجاد اعتماد و اطمینان در استفاده از فناوری.

۱۴- همکاری بین دولت و بخش خصوصی و استفاده از منابع و تخصص برای هدایت نوآوری و توسعه فناوری.

۱۵- سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه جهت بهبود و بهینه‌سازی روش‌های استخراج سوخت‌های فسیلی، برای ایجاد  فرآیند کارآمد و از نظر زیست‌محیطی پایدارتر .

۱۶- نوسازی و ارتقاء فناوری‌های پالایشی برای به حداکثر رساندن بازده فرآورده‌های نفتی با کیفیت بالا، کاهش اثرات زیست محیطی و مطابقت با استانداردهای بین‌المللی.

۱۷- سرمایه‌گذاری در فناوری‌های نو حفاری برای اکتشاف و استخراج ذخایر سوخت فسیلی به طور مؤثرتر و با حداقل اثرات زیست‌محیطی.

۱۸- تشویق به ادغام فناوری‌های انرژی تجدیدپذیر، مانند انرژی خورشیدی و بادی، در زیرساخت‌های انرژی مبتنی بر سوخت‌های فسیلی برای تنوع بخشیدن به ترکیب انرژی و کاهش انتشار کربن.

۱۹- اجرای طرح‌هایی برای افزایش بهره‌وری انرژی در صنایع مبتنی بر سوخت فسیلی و تولید برق، کاهش اتلاف انرژی و اثرات زیست محیطی.

۲۰- شیوه‌های پایدار در صنعت نفت، مانند به حداقل رساندن مصرف آب، کاهش انتشار متان و اجرای مدیریت پسماند مسئولانه .

۲۱- تقویت مشارکت و قراردادهای انتقال فناوری با نهادهای بین‌المللی برای دستیابی به فناوری‌ها و تخصص‌های پیشرفته و ارتقاء آمادگی فناورانه ایران در این بخش.

۲۲-  نوسازی شبکه توزیع انرژی، بهبود کارایی و ادغام منابع انرژی تجدیدپذیر با زیرساخت‌های موجود مبتنی بر سوخت فسیلی، با رویکرد به فناوری‌های شبکه هوشمند .

۲۳- اجرای سیستم های نظارت و کنترل پیشرفته برای اندازه‌گیری دقیق و کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای از صنایع مبتنی بر سوخت فسیلی، کمک به حفاظت از محیط زیست و انطباق با مقررات بین‌المللی.

۲۴-  ترویج بهره‌وری منابع، بازیافت مواد و توسعه بازارهای ثانویه برای محصولات جانبی و مواد زائد و شیوه‌های اقتصاد دایره‌ای در صنعت سوخت فسیلی.

۲۵- تمرکز بر تحقیق و توسعه در فرآیندها و محصولات پتروشیمی به منظور افزایش تولید با ارزش افزوده، کاهش اثرات زیست محیطی و ایجاد نوآوری در بخش پتروشیمی.

۲۶- تحقیق و توسعه فناوری‌های ذخیره‌سازی پیشرفته برای ذخیره انرژی تولید شده از نیروگاه‌های مبتنی بر سوخت فسیلی و انعطاف‌پذیری و پایداری در شبکه انرژی.

۲۷-  ابتکارات تحول دیجیتال در بخش نفت و گاز، از جمله پذیرش فناوری دیجیتال، تجزیه و تحلیل مبتنی بر هوش مصنوعی برای بهینه‌سازی عملیات، کاهش هزینه‌ها و بهبود ایمنی.

۲۸- ارزیابی مفاهیم شهر هوشمند و اصول برنامه‌ریزی شهری پایدار با تمرکز بر استفاده کارآمد از انرژی و کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای با در نظر گرفتن تأثیر حمل و نقل و زیرساخت‌های مبتنی بر سوخت فسیلی.

۲۹- تقویت همکاری با مؤسسات دانشگاهی برای هدایت تحقیق و توسعه در فناوری های سوخت فسیلی، و تربیت نیروی کار ماهر و قادر به هدایت نوآوری و پیشرفت فناوری.

۳۰- ارائه مشوق‌های سرمایه‌گذاری هدفمند و معافیت‌های مالیاتی برای شرکت‌ها و سرمایه‌گذاران درگیر در پروژه‌های فناوری پیشرو، تشویق جریان سرمایه به سمت تحقیق، نوآوری و تجاری‌سازی فناوری‌های پیشرفته.

۳۱- تسهیل انتقال دانش و انتشار فناوری بین دانشگاه و صنعت، ترویج تجاری‌سازی نتایج تحقیقات و پرورش فرهنگ نوآوری.

۳۲- بروزرسانی و ساده‌سازی مقررات مربوط به فناوری‌های پیشرو، در راستای حمایت از سرمایه‌گذاران و ذینفعان صنعت.

۳۳- ترویج مشارک‌ های دولتی-خصوصی در توسعه فناوری و استفاده از منابع و تخصص ترکیبی برای پیشبرد پیشرفت فناوری و جذب سرمایه.

۳۴- برپایی نمایشگاه‌های فناوری و  فراهم کردن  بستری  برای سرمایه‌گذاران صنعت و ایجاد فرصت‌های سرمایه‌گذاری، مشارکت‌ها و نوآوری.

با تحقق این پیشنهادات، کشورمان می‌تواند شاخص فناوری خود را در عین تمرکز بر رویه‌های پایدار، در چارچوب و با تکیه بر فناوری‌های نو و هوش مصنوعی نیز تقویت کند.

در پایان تاکید می‌کنم اثربخشی مطلوب راهبردهای مذکور در گرو انسجام داخلی و مشارکت فعال فرابخشی منطقه‌ای حاصل خواهد شد.